Buku
Tata Cara Menulis Huruf Jawa
Sebagai
tugas akhir semester 4 mata kuliah Komputer Jawa yang Diampu oleh Prasetyo Adi
Wisnu Wibowo, S. S, M. Hum
Disusun
oleh
Dwi
Lestari (C0111012)
Purwakaning
Atur
Assalamualaikum Wr. Wb
Puji
syukur konjuk wonten ngarsanipun Allah SWT, pangeran ingkang Mahawikan, ingkang
tansah paring rahmat, hidayah saha kekiyatan saengga tugas ndamel buku Tata
Cara Menulis Huruf Jawa kangge mepaki tugas akhir semester 4 mata kuliah
komputer Jawa samenika saged rampung kanthi sae.
Mugi buku ingkang sampun dipundamel
samenika saged kangge gegebengan saha minangkani kabetahan wulangan aksara
Jawa, wiwit ing tataran SD dumugi PT (Perguruan Tinggi = Pawiyatan Luhur).
Racikanipun buku samenika ngemot tata cara penulisan aksara Jawi kanthi ringkes
lan gamblang sarta dipunparingi tuladha kangge saben-saben pokok bahasan.
Pangripta ngaturaken agunging panuwun
dhumateng bapak Prasetyo Adi Wisnu Wibawa minangka dosen mata kuliah komputer
Jawa ingkang sampun nransfer kawruhipun babagan tata cara penulisan
huruf Jawa ugi pihak-pihak ingkang sampun biyantu saengga buku Tata Cara
Menulis Huruf Jawa samenika saged kawujudaken. Kula nglenggana menawi buku
Tata Cara Menulis Huruf Jawa samenika kathah kekiranganipun,
pramila saged dipunkembangaken piyambak miturut kabetahan. Sedaya panyaruwe
saking para pamaos kula ajab kangge langkung sae lan sampurnanipun andharan
buku samenika.
Wassalamualaikum
Wr. Wb
Surakarta, Juli 2013
Wewaton
Panyeratipun Tembung Jawi mawi Aksara Jawa dalasan Angka
Aksara
Jawi (Dentawyanjana)
Denta
= untu, wyanjana = aksara; dentawyanjana salugunipun ateges aksara untu lan
limrahipun dipuntegesi carakan. Namung dentawyanjana lajeng dipuntegesi
urut-urutanipun aksara Jawi wiwit saking a (ha) dumugi z (nga). Aksara Jawi punika
cacahipun wonten 20 (kalih dasa), inggih menika :
a n c r k
ha na ca ra ka
f t s w l
da ta sa wa la
p d j y v
pa dha ja ya nya
m g b q z
ma ga ba tha nga
Aksara 20
punika dipunwastani aksara legna, tegesipun aksara ingkang tasih wuda, dereng
pikantuk sandhangan punapa-punapa. Ananging sampun saged kangge nyerat
tembung-tembung ingkang naming ngemu suwanten / a/. Kados ta :
1.
Jaya : jy 6. Raja : rj
2.
Raga : rg 7. Bawa : bw
3.
Nyawa : vw 8.
Paraga : prg
4.
Baya : by 9.
Sanga : sz
5.
Danawa : fnw 10. Maya :
my
Sandhangan inggih
menika aksara tetenger ingkang dipunangge ngewahi / muwuhi ungelipun aksara utawa
pasangan, cacahipun wonten kalih welas (12) inggih menika :
1. Supados
saged mungel /u/, /i/, /e/ utawi /è/,
/o/, saha /ê/ kedah dipunparingi sandhangan swara.
Sandhangan swara cacahipun
wonten 5 inggih punika :
a.
Suku =.... u ngemu suwanten /u/
b.
Wulu =.... i ngemu suwanten /i/
c.
Taling = [.... ngemu suwanten /e/ utawi
/è/
d.
Taling tarung = [....o ngemu suwanten /o/
e.
Pepet = ......e ngemu
suwanten /ê/
a.
Sandhangan
suku
Supados
saged mungel suwanten /u/ kedah dipunparingi suku.
Tuladha :
1.
Tuku : tuku
2.
Buku : buku
3.
Turu : turu
4.
Susu : susu
5.
Wungu : wuzu
b.
Sandhangan
wulu
Supados saged
mungel suwanten /i/ kedah dipun paringi wulu.
Tuladha
:
1.
Kêri : keri
2.
Meri : [mri
3.
Têri : teri
4.
Keri : [kri
5.
Wêdi : wefi
6.
Wêdhi
: wedi
7.
Kali : kli
8.
Pathi : pqi
9.
Kawi : kwi
10.
Pari : pri
c. Sandhangan
taling
Wanda supados saged mungel suwanten /e/
utawi /è/ kedah dipunparingi sandhangan taling
Tuladha
:
1.
Rene : [r[n
2.
Dhewe : [d[w
3.
Dhedhe : [d[d
4.
Seje : [s[j
5.
Kere : [k[r
6.
Lele : [l[l
7.
Bale : b[l
8.
Rame :r[m
9.
Kèri : [kri
10.
Mèri : [mri
d. Sandhangan
taling tarung
Wanda supados saged mungel suwanten /o/ kedah dipunparingi
sandhangan taling tarung
Tuladha
:
1.
Toko : [to[ko
2.
Coro : [co[ro
3.
Bodho : [bo[do
4.
Jodho : [jo[do
5.
Soto : [so[to
6.
Donga : [foz
7.
Karo : k[ro
8.
Ora : [aor
9.
Opah : [aoph
10.
Polah : [polh
e. Sandhangan
pepet
Wanda supados mungel suwanten /ê/ kedah
dipunparingi sandhangan pepet
Tuladha :
1.
Sêga : seg 6. Gêla : gel
2.
Bêja : bej 7. Têka : tek
3.
Mênga : mez 8. Pêthi : peqi
4.
Cêtha :ceq 9. Sêdaya : sefy
5.
Jêro : je[ro 10. Têbu : tebu
Aksara Jawi
sedaya saged dipunparingi sandhangan pepet. Ananging wonten kalih aksara manawi
dipunparingi sandhangan pepet kedah malih wujudipun. Aksara menika “la” kaliyan
“ra”
Aksara “la”
manawi pikantuk sandhangan pepet malih dados nga lelet (2)
Aksara “ra”
manawi pikantuk sandhangan pepet malih dados pa cêrêk (x)
Tuladha :
1.
Lêgi : 2gi 6.
Rêga : xg
2.
Lêmu : 2ri 7. Rêja : xj
3.
Lêri : 2ri 8. Rêca : xc
4.
Lênga : 2z 9. Rêgi : xgi
5.
Lêri : 2ri 10.
Arêng : ax=
Manawi
wonten wanda ngemu suwanten /ĕ/ pepet lajeng katutup suwanten /ng/,
panyeratipun inggih punika cecak kedah wonten salebetipun pepet.
Tuladha sanes :
1.
Agêng : ag_
2.
Kangjêng : k=j_
3.
Majêng : mj_
4.
Sênêng : sen_
5.
Mubêng : mub_
2. Sandhangan
panyigeging wanda
1. Wignyan :...h , minangka
gêgêntosanipun sêsigêg ha
2. Layar :… / , minangka
gêgêntosanipun sêsigêg ra
3. Cêcak :… = , minangka
gêgêntosanipun sêsigêg nga
4. Pangkon :…\ , kangge
matèni aksara ing pungkasaning têmbung
Tuladha
ngginakaken sandhangan wignyan
Layah : lyh
Wayah : wyh
Gêrah : gerh
Wêgah : wegh
Salah : slh
Tuladha
ngginakaken sandhangan layar
Surya : su/y
Ardi : a/fi
Arsi : a/si
Narka : n/k
Kawur : kwu/
Sêmir : semi/
Tuladha
ngginakaken sandhangan cêcak / cêcêg :
Kuping : kupi=
Lawang : lw=
Gêlang : gel=
Kangge : k=[g
Samangke : sm=[k
Enggal : [a=gl\
Tuladha
ngginakaken sandhangan pangkon :
Jaran : jrn\
Gelem : gelem\
Sabab : sbb\
Galak : glk\
Arep : axp\
Katon : k[ton\
3. Sandhangan
Wiyanjana
a. Cakra … ]… minangka
tandha aksara /ra/ utawi gegentosanipun aksara /ra/.
b. Keret …}… gegantosipun
cakra pepet
c.
Pêngkal …-… minangka
tanda aksara /ya/.
d. Panjingan
la…L… minangka tandha aksara /la/ utawi gegentosanipun aksara /la/.
e.
Panjingan wa …W… minangka tandha aksara /wa/ utawi gegentosanipun aksara /wa/.
Gladhen
a.
Cakra
1. Kraton : k][ton\
2. Krasa : k]s
3. Krama : k]m
4. Krikil : k]ikil\
5. Kreta : k]t
6. Kroto :[k]o[to
7. Krubut : k(but\
8. Krupuk : k(puk\
9. Sruput : s(put\
10. Krosak : [k]osk\
b. Kêrêt
1. Drêkuku : f~kuku
2. Prêmati : p~mti
3. Srêgêp : s~gep\
4. Grêgêt : g~get\
5. Grêmêt : g~met\
c.
Panjingan La
1.
Klasa : kLs
2.
Kliru : kLiru
3.
Kluruk : kLuruk\
4.
Kleru : [kLru
5.
Bluluk : bLuluk\
6.
Slulup : sLulup\
d.
Panjingan wa
1.
Swiwi : sWiwi
2.
Kwali : kWli
3.
Kwaci : kWci
4.
Swara : sWr
5.
Dwi : fWi
e.
Pengkal
1.
Tyas : t-s\
2.
Abyor :a[b-/o
3.
Sêdya : sef-
4.
Sêtya : set-
5.
Rêkyana : xk-n
Aksara Jawi kagungan aksara pasangan piyambak-piyambak, wiwit Ha
dumugi Nga, inggih menika :
a…H n… N c… C r… R k… K
f… F t… T s…S w… W l… L
p…P d… D j… J y… Y v… V
m… M g… G b… B q… Q z… Z
Kados
pundi patrapipun ngginakaken aksara pasangan ? Manawi wonten wanda ‘suku kata’
kasigeg (katutup aksara konsonan, aksara sesigeg, aksara sigegan, aksara
konsonan penutup suku kata), ing sawingkingipun kedah ngginakaken aksara
pasangan.
Tuladha : taksaka ‘ula’ : tkSk
Tuladha
1.
Ngginakaken
aksara pasangan Ha
Anak
asu : ankHsu
Anak anung : ankHnu=
2.
Ngginakaken
aksara pasangan Na
Anak
nakal : ankNkl\
3.
Ngginakaken
aksara pasangan Ca
mangan cilok : mznCi[lok\
4.
Ngginakaken
aksara pasangan Ra
Ragad
rabi : rgfRbi
5.
Ngginakaken
aksara pasangan Ka
Wit
krambil : witÑ]mBil\
6.
Ngginakaken
aksara pasangan Da
Adol
dandang : a[folFnF=
7.
Ngginakaken
aksara pasangan Ta
Mangan
tempe : mz[nT[mP
8.
Ngginakaken
aksara pasangan Sa
Mangan
salak : mznSlk\
9.
Ngginakaken
aksara pasangan Wa
Iwak
wader : aiwkWfe/
10. Ngginakaken aksara pasangan La
Bêras larang :
bersLr=
11.
Ngginakaken aksara pasangan Pa
Gupak pulut : gupkPulut\
12.
Ngginakaken
aksara pasangan Dha
Randhu alas : rnDuals\
13.
Ngginakaken aksara pasangan Ja
Numpak jaran :
numPkJrn\
14.
Ngginakaken aksara pasangan Ya
Supit yuyu : supitYuyu
15. Ngginakaken aksara pasangan Nya
Gêlêm nyapu : geXmVpu
16. Ngginakaken aksara pasangan Ma
Arêp mangan : axpMzn\
17. Ngginakaken aksara pasangan Ga
Kulak godhong : kul[kGo[d=o
18. Ngginakaken aksara pasangan Ba
Mikul bata : mikulBt
19. Ngginakaken aksara pasangan Tha
Wis thukul : wisQukul\ 20. Ngginakaken aksara pasangan Nga
Sêlak ngantuk : selkZntuk\
Aksara
la menawi pikantuk sandhangan pêpêt wujudipun malih dados nga lêlêt. Aksara ra
menawi pikantuk sandhangan pêpêt wujudipun malih dados pa cêrêk.
Tuladha :
Lêmu :
Xmu -
Rêngu : xzu
Lêgi :
Xgi -
Rêca : xc
Gladhen :
Jaran lêmu : jrnLemu - Pêlem lêgi : pXmLegi
Lêmut lêmu : XmutLemu - Lêgêg-lêgêg : XgegLegeg\
Kulak rêca : kulk>c - Emas rêjasa : aems>js
Rêmak rêmpu : xmk>mPu - Rêmet-rêmêt : xmet>met\
Cathethan : Aksara pasangan “ka”,
“ta”, “la” manawi pikantuk sandhangan suku, cakra, kêrêt saha pêngkal wujudipun
wangsul kasêrat wêtah.
Tuladha
: sampun kuwawi : smPunÑuwwi
Kados tuntut : k[fosÒunÒut\
Sampun
lumêbêt : smPunÓumebet\
Datan
kraos : ftnÑ][aos\
Dados
krêntêg : f[fosÑ]enÒeg\
Cathetan
: Kangge ngawekani supados panjingan wa saha panjingan la panyeratipun boten
tumpuk tiga manawi ing ngajengipun wonten aksara sesigeg, aksara sesigeg kala
wau kedah dipunpangku rumiyin.
Tuladha
: Kulak klambi : kulk\kLmBi
Gladhen
:
1.
Adol klasa : a[folkLs
2.
Ngedhuk
blumbang :zeduk\bÓumB=
3.
Tangan
kwaga :tzn\kWg
4.
Rimbag
dwipurwa :rimBg\fWipu/w
5.
Golek
klungsu :[go[lk\kÓu=su
6.
Benik
klambi :benik\kLmBi
Panyeratipun tembung lingga
1.
Panulise
tembung lingga boten ngrangkep aksara
Tuladha
Wani : wnNi sapunika cekap wni
Tuna : tunN sapunika cekap tun
Gladhen :
Dahana : fhan sapunika cekap fan
Raharja : rha/j sapunika cekap ra/j
Rahayu : rhayu sapunika
cekap rayu
Panembah : pneNmBh sapunika cekap pnemBh
2. Panulise tembung lingga
manawi latinipun dipunserat kanthi ngrangkep konsonan, seratan Jawinipun ugi
kedah dipunrangkep.
Massa : msS
Allah : AlLh
3. Tembung lingga manawi
wanda kapisan ngemu swara /ↄ/ katutup nasal, wanda kapindho menga, ngemu swara
/ↄ/, wanda kapisan katulis ngginakaken taling tarung (menika dipunwastani taling
tarung palsu).
Tuladha
Tampa
: [tomP
Kandha : [konD
Gladhen
Randha : [ronD
Amba : [aomB
Andha : [aonD
Rangka : [r=ok
Langka : [l=ok
Tamba : [tomb
|
Tangga : [t=og
Sangga : [s=og
Rumangsa : ru[m=os
Plangka : [pL=ok
Sasangka : s[s=ok
|
4. Tembung lingga
manawi wanda kapisan katutup konsonan nasal (na), wanda salajengipun kawiwitan
konsonan ca, ja, konsonan nasal panutup suku kata (aksara sesigeg na) kedah
katulis ngangge aksara nya. Dados aksara pasangan ca, ja boten saged dipunserat
ing sangandhapipun sesigeg / aksara na.
Tuladha :
Kanca : [kovC
Sanja : [sovJ
Gladhen
Panca : [povC
Pancing : pvCi=
Kuncung : kuvCu=
Kinjeng : kivJ_
Blanja : [bLovJ
|
Kanji : kvJi
Anjog : a[vJog\
Unceg : auvCeg
Anjrah : avJ`h
|
Panyeratipun
tembung andhahan
Tembung lingga ing
pungkasaning lingga dipuntutup aksara mati, pikantuk panambang kawiwitan aksara
urip, pungkasaning lingga kedah katulis rangkep.
Tuladha
:
Bayaran : vy/rn\
Wayangan : wy=zn\
Gladhen
Pangane : pz[nN
Arepane : axp[nN
Sabeti : sbetTi
Seratan : sertTn
Adusa : afusS
Panganan : pznNn\
Tembung lingga ing pungkasaning lingga
awujud vocal (wanda menga), saha pikantuk panambang -ne katulis bares kemawon.
Boten ngrangkep wiwitan panambangipun.
Tuladha
Rasane :
rs[n
Gladhen
Sapine : spi[n
Sotone : [so[to[n
Klambine : kLmBi[n
Tekane : tek[n
Baline : bli[n
Tangine : tzi[n
Tembung lingga, pungkasaning lingga
awujud vocal (wanda menga), pikantuk panambang –a, menawi pungkasaning lingga
ngemu suwanten e/i kados medal suwara ‘ya’, manawi pungkasaning lingga ngemu
suwanten o/u kados medal suwanten ‘wa’.
Tuladha
Turua : turuw Dhedhea : [d[dy
Gladhen
Balia : bliy
Wania : wniy
Tangia : tziy
Mrenea : [m][ny
Dhedhea : [d[dy
Tukua : tukuw
mlakua : mLkuw
|
Bodhoa : [bo[dow
Jagoan
: j[gown
Kalakuan : klkuwn\
Kadadean : kf[dyn\
Nawua
: nwuw
Cuwoa
: cu[wow
Priyayia : p]iyyiy
kepriyea : kep]i[yy
|
Panyeratipun
Tembung Dwipurwa
1.
Tembung
dwipurwa katulis kanthi ngrangkep purwaning lingga.
Tuladha :
Lelara : llr
Gladhen
Peputra :puput]
Bebungah : bubuzh
Lelima : lilim
Sesorah : [so[sorh
Sesomah : [so[somh
Ceceker : [c[c[k/
lelemek : [l[l[mk\
|
Sesuluh : susuluh
Kekalih : kklih
Tetiga : titig
|
Aksara Murda
Nyerat ngginakaken aksara Murda. Aksara Murda punika kangge tata prunggu utawi
pakurmatan. Aksara Murda punika kangge nyerat asma tiyang ingkang. Ingkang
asring dipunangge wonten 7, kados ing ngandhap:
! @ # $ % & *
Na Ka Ta
Sa Pa Ga
Ba
|
Tuladha :
Raden Kartawijaya : r[fn\@/twijy, r[fn\@/#wijy
Kitha Surakarta : kiq$urk/#, kiq$ur@/t, kiq$ur@/#
Mas Sugiyanto : ms\$ugiy[nTo,ms\$u&iy[nTo
Aksara Rekan
Aksara rekan, aksara dhapukan enggal
kangge nyerat tembung-tembung manca, kangge njumbuhaken sastra Jawa kaliyan
sastra manca (basa Arab) supados pakecapanipun sami. Aksara rekan boten wonten
aksara pasanganipun. Menawi wonten sesigeg, sesigegipun kedah dipunpangku. Dene
wujudipun naming wonten gangsal. Aksara rekan punika asring kangge nyerat
aksara konsonan wonten ing salebeting tembung manca.
p+ f+ k+ g+ j+
f
/ v dz kh gh z
Tuladha :
1.
Wasis
dzikir : wsis\
f+iki/
2.
Tafsir (taf-sir) : tp+\si/
3.
Fakih (fakih) :
p+kih
4.
Makhluk (ma-khluk) : mk+Óuk\
5.
Masghul (mas-ghul) :
ms\g+ul\
Aksara Swara
Aksara swara kangge nyerat
tembung-tembung manca. Aksara swara boten kenging kangge pasangan. Dene wujudipun
naming wonten gangsal.
A I U E O
A I U E O
Tuladha
:
Aerolit : AE[rolit\
Inggris : I=g]is\
Maestro : mE[sÒ`o
Varietas : p+riEts\
Oksigen : OkSi[gn\
Ostentrik : O[sTnRik\
Wulan
April : wuln\
Ap]il\
Angka Jawi
Panyeratipun angka Jawi kados dene
panyeratipun angka Walandi Latin. Panyeratipun angka kaapit-apit pada pancake.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Tuladha
:
Tanggal
11 Juni 2013 : t=gl\
;11;juli;2013;
Tanggal
12 Mei 2013 : t=gl\
;12;[mI;2013;
Tanggal
31 April 2013 : t=gl\ ;31;Ap]il\ ;2013;
19
Agustus 2013 : ;19;AgusÒus\ ;2013;
27
November 2013 : 27;[no[p+mBe/;2013;
KAPUSTAKAN
Imam Sutardjo.
2008. Kawruh Basa saha Kasusastran Jawi. Surakarta : Jurusan
Sastra Daerah Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret.
Tim. 1923. Wewaton
Panyeratanipun Tembung Jawi mawi Sastra Jawi dalasan Angka. Surakarta :
Sriwedari.
BIODATA
PENULIS
Nama : Dwi Lestari
Tempat
tanggal lahir : Ngawi, 10 Agustus 1992
Pekerjaan : Pelajar / Mahasiswa
Alamat :
Dusun Soco, RT / RW 06 / 02, Desa Soco, Kec. Jogorogo, Kab.Ngawi
Riwayat
Pendidikan : SDN SOCO 3, Desa Soco,
Kec. Jogorogo, Ngawi
MTsn Paron, Desa Paron, Kec. Paron, Kab.
Ngawi
MAN Paron, Desa Paron, Kec. Paron, Kab. Ngawi
Jurusan
Sastra Daerah, Fakultas Sastra dan Seni
Rupa,
Universitas Sebelas Maret, Surakarta
Cita-cita : Ingin menjadi
pendidik, penulis
Motto
hidup : Hidup
sekali, hiduplah dengan berarti
Sae sanget
BalasHapus