Kamis, 07 November 2013

Pedoman penulisan aksara Jawa




Buku Tata Cara Menulis Huruf Jawa
Sebagai tugas akhir semester 4 mata kuliah Komputer Jawa yang Diampu oleh Prasetyo Adi Wisnu Wibowo, S. S, M. Hum 
Disusun oleh
Dwi Lestari (C0111012)

Purwakaning Atur

Assalamualaikum Wr. Wb
           
Puji syukur konjuk wonten ngarsanipun Allah SWT, pangeran ingkang Mahawikan, ingkang tansah paring rahmat, hidayah saha kekiyatan saengga tugas ndamel buku Tata Cara Menulis Huruf Jawa kangge mepaki tugas akhir semester 4 mata kuliah komputer Jawa samenika saged rampung kanthi sae.
          Mugi buku ingkang sampun dipundamel samenika saged kangge gegebengan saha minangkani kabetahan wulangan aksara Jawa, wiwit ing tataran SD dumugi PT (Perguruan Tinggi = Pawiyatan Luhur). Racikanipun buku samenika ngemot tata cara penulisan aksara Jawi kanthi ringkes lan gamblang sarta dipunparingi tuladha kangge saben-saben pokok bahasan.
          Pangripta ngaturaken agunging panuwun dhumateng bapak Prasetyo Adi Wisnu Wibawa minangka dosen mata kuliah komputer Jawa ingkang sampun nransfer kawruhipun babagan tata cara penulisan huruf Jawa ugi pihak-pihak ingkang sampun biyantu saengga buku Tata Cara Menulis Huruf Jawa samenika saged kawujudaken. Kula nglenggana menawi buku Tata Cara Menulis Huruf Jawa samenika kathah kekiranganipun, pramila saged dipunkembangaken piyambak miturut kabetahan. Sedaya panyaruwe saking para pamaos kula ajab kangge langkung sae lan sampurnanipun andharan buku samenika.
Wassalamualaikum Wr. Wb

                                                                             Surakarta,               Juli 2013
                                                                                                         

                                                                                                 
                                                                                     



Wewaton Panyeratipun Tembung Jawi mawi Aksara Jawa dalasan Angka
Aksara Jawi (Dentawyanjana)
Denta = untu, wyanjana = aksara; dentawyanjana salugunipun ateges aksara untu lan limrahipun dipuntegesi carakan. Namung dentawyanjana lajeng dipuntegesi urut-urutanipun aksara Jawi wiwit saking a (ha) dumugi z (nga). Aksara Jawi punika cacahipun wonten 20 (kalih dasa), inggih menika :
a  n  c  r  k
ha     na     ca     ra      ka
f  t  s  w  l
da      ta      sa      wa    la
p  d  j  y  v
pa     dha   ja      ya     nya
m   g  b  q  z
ma    ga     ba     tha    nga

Aksara 20 punika dipunwastani aksara legna, tegesipun aksara ingkang tasih wuda, dereng pikantuk sandhangan punapa-punapa. Ananging sampun saged kangge nyerat tembung-tembung ingkang naming ngemu suwanten / a/. Kados ta :
1.                 Jaya           : jy            6. Raja       : rj
2.                 Raga          : rg            7. Bawa      : bw
3.                 Nyawa        : vw           8. Paraga   : prg
4.                 Baya           : by           9. Sanga     : sz
5.                 Danawa     : fnw           10.  Maya   : my
Sandhangan inggih menika aksara tetenger ingkang dipunangge ngewahi / muwuhi ungelipun aksara utawa pasangan, cacahipun wonten kalih welas (12) inggih menika :
1.  Supados saged mungel  /u/, /i/,  /e/ utawi /è/, /o/, saha /ê/ kedah dipunparingi sandhangan swara.
Sandhangan swara cacahipun wonten 5 inggih punika :
a.                 Suku                    =.... u  ngemu suwanten  /u/
b.                 Wulu                   =.... i ngemu suwanten  /i/
c.                  Taling                  = [.... ngemu suwanten  /e/  utawi /è/
d.                 Taling tarung        = [....o ngemu suwanten  /o/
e.                  Pepet                   = ......e ngemu suwanten  /ê/
a.                 Sandhangan suku
Supados saged mungel suwanten /u/ kedah dipunparingi suku.
Tuladha :
1.                 Tuku          : tuku
2.                 Buku          : buku
3.                 Turu           : turu
4.                 Susu           : susu
5.                 Wungu       : wuzu
b.                   Sandhangan wulu
Supados saged mungel suwanten /i/ kedah dipun paringi wulu.
Tuladha :
1.                 Kêri  : keri
2.                 Meri  : [mri
3.                 Têri   : teri
4.                 Keri  : [kri
5.                 Wêdi : wefi
6.                 Wêdhi : wedi
7.                 Kali   : kli
8.                 Pathi : pqi
9.                 Kawi : kwi
10.            Pari   : pri
 c. Sandhangan taling
Wanda supados saged mungel suwanten /e/ utawi /è/ kedah dipunparingi sandhangan taling
Tuladha :
1.                 Rene           : [r[n
2.                 Dhewe        : [d[w
3.                 Dhedhe       : [d[d
4.                 Seje             : [s[j
5.                 Kere           : [k[r
6.                 Lele            : [l[l
7.                 Bale            : b[l
8.                 Rame          :r[m
9.                 Kèri            : [kri
10.            Mèri           : [mri
d. Sandhangan taling tarung
Wanda supados saged mungel suwanten /o/ kedah dipunparingi sandhangan taling tarung
Tuladha :
1.                 Toko          : [to[ko
2.                 Coro           : [co[ro
3.                 Bodho        : [bo[do
4.                 Jodho         : [jo[do
5.                 Soto            : [so[to
6.                 Donga        : [foz
7.                 Karo           : k[ro
8.                 Ora             : [aor
9.                 Opah           : [aoph
10.            Polah           : [polh
e. Sandhangan pepet
    Wanda supados mungel suwanten /ê/ kedah dipunparingi sandhangan pepet
    Tuladha :
1.                 Sêga           : seg            6. Gêla          : gel
2.                 Bêja            : bej            7. Têka         : tek
3.                 Mênga        : mez             8. Pêthi         : peqi
4.                 Cêtha          :ceq             9. Sêdaya     : sefy
5.                 Jêro            : je[ro           10. Têbu       : tebu
Aksara Jawi sedaya saged dipunparingi sandhangan pepet. Ananging wonten kalih aksara manawi dipunparingi sandhangan pepet kedah malih wujudipun. Aksara menika “la” kaliyan “ra”
Aksara “la” manawi pikantuk sandhangan pepet malih dados nga lelet (2)
Aksara “ra” manawi pikantuk sandhangan pepet malih dados pa cêrêk (x)
Tuladha :
1.                 Lêgi            : 2gi        6. Rêga       : xg
2.                 Lêmu          : 2ri         7. Rêja       : xj
3.                 Lêri            : 2ri         8. Rêca       : xc
4.                 Lênga         : 2z         9. Rêgi        : xgi
5.                 Lêri             : 2ri        10. Arêng     : ax=
Manawi wonten wanda ngemu suwanten /ĕ/ pepet lajeng katutup suwanten /ng/, panyeratipun inggih punika cecak kedah wonten salebetipun pepet.
Tuladha sanes :
1.                 Agêng         : ag_
2.                 Kangjêng   : k=j_
3.                 Majêng       : mj_
4.                 Sênêng       : sen_
5.                 Mubêng     : mub_
2. Sandhangan panyigeging wanda
1. Wignyan :...h , minangka gêgêntosanipun sêsigêg ha
2. Layar      :… / , minangka gêgêntosanipun sêsigêg ra
3. Cêcak      :… = , minangka gêgêntosanipun sêsigêg nga
4. Pangkon :…\ , kangge matèni aksara ing pungkasaning têmbung
Tuladha ngginakaken sandhangan wignyan
Layah        : lyh
Wayah       : wyh
Gêrah         : gerh
Wêgah        : wegh
Salah          : slh
Tuladha ngginakaken sandhangan layar
Surya         : su/y
Ardi            : a/fi
Arsi            : a/si
Narka         : n/k
Kawur        : kwu/
Sêmir          : semi/
Tuladha ngginakaken sandhangan cêcak / cêcêg :
Kuping       : kupi=
Lawang      : lw=
Gêlang       : gel=
Kangge      : k=[g
Samangke  : sm=[k
Enggal       : [a=gl\
Tuladha ngginakaken sandhangan pangkon :
Jaran          : jrn\
Gelem         : gelem\
Sabab         : sbb\
Galak         : glk\
Arep           : axp\
Katon         : k[ton\
3. Sandhangan Wiyanjana
a. Cakra      ]… minangka tandha aksara /ra/ utawi gegentosanipun aksara /ra/.
b. Keret       }… gegantosipun cakra pepet
c. Pêngkal   -… minangka tanda aksara /ya/.
d. Panjingan la…L… minangka tandha aksara /la/ utawi gegentosanipun aksara /la/.
e. Panjingan wa    W minangka tandha aksara /wa/ utawi gegentosanipun aksara /wa/.
Gladhen
a.  Cakra
1.  Kraton    : k][ton\
2.  Krasa      : k]s
3.  Krama    : k]m
4.  Krikil      : k]ikil\
5.  Kreta      : k]t
6.  Kroto      :[k]o[to
7.  Krubut   : k(but\
8.  Krupuk  : k(puk\
9.  Sruput    : s(put\ 
10.  Krosak : [k]osk\
b. Kêrêt              
1.  Drêkuku         : f~kuku
2.  Prêmati           : p~mti
3.  Srêgêp             : s~gep\
4.  Grêgêt             : g~get\
5.  Grêmêt            : g~met\

c.      Panjingan La
1.     Klasa             : kLs
2.     Kliru              : kLiru
3.     Kluruk           : kLuruk\
4.     Kleru             : [kLru
5.     Bluluk            : bLuluk\
6.     Slulup            : sLulup\
d.    Panjingan wa
1.     Swiwi   : sWiwi
2.     Kwali   : kWli
3.     Kwaci   : kWci
4.     Swara   : sWr
5.     Dwi       : fWi
e.      Pengkal
1.     Tyas               : t-s\
2.     Abyor             :a[b-/o
3.     Sêdya             : sef-
4.     Sêtya              : set-
5.     Rêkyana        : xk-n
Aksara Jawi kagungan aksara pasangan piyambak-piyambak, wiwit Ha dumugi Nga, inggih menika :
aH    n N          c C          r R     k K
f F          t T    sS    w W     l L
pP    d D          j J     y Y    v V
m M     g G    b B    q Q          z Z
Kados pundi patrapipun ngginakaken aksara pasangan ? Manawi wonten wanda ‘suku kata’ kasigeg (katutup aksara konsonan, aksara sesigeg, aksara sigegan, aksara konsonan penutup suku kata), ing sawingkingipun kedah ngginakaken aksara pasangan.
Tuladha : taksaka ‘ula’ : tkSk
Tuladha
1.  Ngginakaken aksara pasangan Ha
Anak asu          : ankHsu
Anak anung      : ankHnu=
2.  Ngginakaken aksara pasangan Na
Anak nakal       : ankNkl\
3.  Ngginakaken aksara pasangan Ca
    mangan cilok    : mznCi[lok\

4.  Ngginakaken aksara pasangan Ra
Ragad rabi       : rgfRbi
5.  Ngginakaken aksara pasangan Ka
Wit krambil      : witÑ]mBil\
6.  Ngginakaken aksara pasangan Da
Adol dandang   : a[folFnF=
7.  Ngginakaken aksara pasangan Ta
Mangan tempe : mz[nT[mP
8.  Ngginakaken aksara pasangan Sa
Mangan salak   : mznSlk\
9.  Ngginakaken aksara pasangan Wa
Iwak wader       : aiwkWfe/
10. Ngginakaken aksara pasangan La
 Bêras larang    : bersLr=
11.    Ngginakaken aksara pasangan Pa
Gupak pulut   : gupkPulut\
12.      Ngginakaken aksara pasangan Dha
Randhu alas   : rnDuals\
13.       Ngginakaken aksara pasangan Ja
 Numpak jaran : numPkJrn\
14.       Ngginakaken aksara pasangan Ya
Supit yuyu    : supitYuyu
15.   Ngginakaken aksara pasangan Nya
Gêlêm nyapu : geXmVpu
16.   Ngginakaken aksara pasangan Ma
Arêp mangan : axpMzn\
17.    Ngginakaken aksara pasangan Ga
     Kulak godhong : kul[kGo[d=o
18. Ngginakaken aksara pasangan Ba
    Mikul bata   : mikulBt
19.   Ngginakaken aksara pasangan Tha
     Wis thukul  : wisQukul\ 
20.   Ngginakaken aksara pasangan Nga
      Sêlak ngantuk : selkZntuk\
Aksara la menawi pikantuk sandhangan pêpêt wujudipun malih dados nga lêlêt. Aksara ra menawi pikantuk sandhangan pêpêt wujudipun malih dados pa cêrêk.
Tuladha :
Lêmu          : Xmu                              - Rêngu       : xzu
Lêgi             : Xgi                            - Rêca         : xc
Gladhen :
Jaran lêmu            : jrnLemu       - Pêlem lêgi           : pXmLegi

Lêmut lêmu          : XmutLemu      - Lêgêg-lêgêg         : XgegLegeg\

Kulak rêca            : kulk>c   - Emas rêjasa        : aems>js

Rêmak rêmpu       : xmk>mPu   - Rêmet-rêmêt       : xmet>met\

Cathethan : Aksara pasangan “ka”, “ta”, “la” manawi pikantuk sandhangan suku, cakra, kêrêt saha pêngkal wujudipun wangsul kasêrat wêtah.
Tuladha : sampun kuwawi : smPunÑuwwi

Kados tuntut          : k[fosÒunÒut\    
                                   
Sampun lumêbêt      : smPunÓumebet\

Datan kraos           : ftnÑ][aos\

Dados krêntêg       : f[fosÑ]enÒeg\

Cathetan : Kangge ngawekani supados panjingan wa saha panjingan la panyeratipun boten tumpuk tiga manawi ing ngajengipun wonten aksara sesigeg, aksara sesigeg kala wau kedah dipunpangku rumiyin.
Tuladha : Kulak klambi : kulk\kLmBi
Gladhen :
1.   Adol klasa                          : a[folkLs 
                                      
2.     Ngedhuk blumbang             :zeduk\bÓumB=

3.     Tangan kwaga                     :tzn\kWg

4.     Rimbag dwipurwa               :rimBg\fWipu/w

5.     Golek klungsu                     :[go[lk\kÓu=su

6.     Benik klambi                       :benik\kLmBi
                 Panyeratipun tembung lingga

1.     Panulise tembung lingga boten ngrangkep aksara
Tuladha
Wani : wnNi sapunika cekap wni
Tuna : tunN sapunika cekap tun
Gladhen :
Dahana        : fhan sapunika cekap fan
Raharja        : rha/j sapunika cekap ra/j
Rahayu        : rhayu sapunika cekap rayu
      Panembah    : pneNmBh sapunika cekap pnemBh
2.  Panulise tembung lingga manawi latinipun dipunserat kanthi ngrangkep konsonan, seratan Jawinipun ugi kedah dipunrangkep.
Massa    : msS
Allah       : AlLh
3.  Tembung lingga manawi wanda kapisan ngemu swara /ↄ/ katutup nasal, wanda kapindho menga, ngemu swara /ↄ/, wanda kapisan katulis ngginakaken taling tarung (menika dipunwastani taling tarung palsu).
Tuladha
      Tampa    : [tomP
Kandha   : [konD
Gladhen
Randha   : [ronD
Amba     : [aomB
Andha    : [aonD
Rangka  : [r=ok
Langka  : [l=ok
Tamba   : [tomb
Tangga        : [t=og
Sangga        : [s=og
Rumangsa   : ru[m=os
Plangka       : [pL=ok
Sasangka     : s[s=ok

 
4.           Tembung lingga manawi wanda kapisan katutup konsonan nasal (na), wanda salajengipun kawiwitan konsonan ca, ja, konsonan nasal panutup suku kata (aksara sesigeg na) kedah katulis ngangge aksara nya. Dados aksara pasangan ca, ja boten saged dipunserat ing sangandhapipun sesigeg / aksara na.
Tuladha :
Kanca : [kovC
Sanja  : [sovJ
Gladhen
Panca      : [povC
Pancing   : pvCi=
Kuncung : kuvCu=
Kinjeng   : kivJ_
Blanja     : [bLovJ
Kanji    : kvJi
Anjog   : a[vJog\
Unceg   : auvCeg
Anjrah  : avJ`h

Panyeratipun tembung andhahan
  Tembung lingga ing pungkasaning lingga dipuntutup aksara mati, pikantuk panambang kawiwitan aksara urip, pungkasaning lingga kedah katulis rangkep.
Tuladha :
Bayaran          : vy/rn\
Wayangan      : wy=zn\
Gladhen        
Pangane        : pz[nN

Arepane         : axp[nN

Sabeti           : sbetTi

Seratan         : sertTn

Adusa           : afusS

Panganan     : pznNn\

        Tembung lingga ing pungkasaning lingga awujud vocal (wanda menga), saha pikantuk panambang -ne katulis bares kemawon. Boten ngrangkep wiwitan panambangipun.
Tuladha
Rasane         : rs[n
Gladhen
Sapine          : spi[n

Sotone          : [so[to[n

Klambine      : kLmBi[n

Tekane         : tek[n

Baline           : bli[n

Tangine        : tzi[n
          Tembung lingga, pungkasaning lingga awujud vocal (wanda menga), pikantuk panambang –a, menawi pungkasaning lingga ngemu suwanten e/i kados medal suwara ‘ya’, manawi pungkasaning lingga ngemu suwanten o/u kados medal suwanten ‘wa’.
Tuladha
Turua : turuw                                      Dhedhea : [d[dy
        Gladhen
Balia        : bliy
Wania      : wniy
Tangia     : tziy
Mrenea    : [m][ny
Dhedhea   : [d[dy
Tukua      : tukuw
mlakua    : mLkuw
Bodhoa        : [bo[dow
Jagoan        : j[gown
Kalakuan     : klkuwn\
Kadadean    : kf[dyn\
Nawua        : nwuw
Cuwoa        : cu[wow
Priyayia      : p]iyyiy
kepriyea     : kep]i[yy


Panyeratipun Tembung Dwipurwa
1.     Tembung dwipurwa katulis kanthi ngrangkep purwaning lingga.
Tuladha :
     Lelara         : llr
     Gladhen
Peputra         :puput]
Bebungah          : bubuzh
Lelima         : lilim
Sesorah        : [so[sorh
Sesomah      : [so[somh
Ceceker       : [c[c[k/
lelemek       : [l[l[mk\
Sesuluh     : susuluh
Kekalih     : kklih
Tetiga       : titig

Aksara Murda
               Nyerat ngginakaken aksara Murda.  Aksara Murda punika kangge tata prunggu utawi pakurmatan. Aksara Murda punika kangge nyerat asma tiyang ingkang. Ingkang asring dipunangge wonten 7, kados ing ngandhap:
! @ # $ % & *
Na   Ka Ta  Sa  Pa  Ga  Ba

       Tuladha :
       Raden Kartawijaya        : r[fn\@/twijy, r[fn\@/#wijy

Kitha Surakarta             : kiq$urk/#, kiq$ur@/t, kiq$ur@/#

       Mas Sugiyanto              : ms\$ugiy[nTo,ms\$u&iy[nTo

Aksara Rekan
          Aksara rekan, aksara dhapukan enggal kangge nyerat tembung-tembung manca, kangge njumbuhaken sastra Jawa kaliyan sastra manca (basa Arab) supados pakecapanipun sami. Aksara rekan boten wonten aksara pasanganipun. Menawi wonten sesigeg, sesigegipun kedah dipunpangku. Dene wujudipun naming wonten gangsal. Aksara rekan punika asring kangge nyerat aksara konsonan wonten ing salebeting tembung manca.
                                              p+  f+  k+  g+ j+ 
                                 f / v dz   kh   gh   z
         Tuladha :
1.                   Wasis dzikir                 : wsis\ f+iki/

2.                   Tafsir (taf-sir)              : tp+\si/

3.                   Fakih (fakih)                : p+kih

4.                  Makhluk (ma-khluk)    : mk+Óuk\ 

5.                  Masghul (mas-ghul)     : ms\g+ul\

Aksara Swara

          Aksara swara kangge nyerat tembung-tembung manca. Aksara swara boten kenging kangge pasangan. Dene wujudipun naming wonten gangsal.
                                                                                     
                                                A I U  E  O
                           A    I     U    E    O
Tuladha :
               
Aerolit     : AE[rolit\

Inggris     : I=g]is\

Maestro   : mE[sÒ`o

Varietas   : p+riEts\

Oksigen   : OkSi[gn\

Ostentrik : O[sTnRik\

Wulan April : wuln\ Ap]il\

Angka Jawi

              Panyeratipun angka Jawi kados dene panyeratipun angka Walandi Latin. Panyeratipun angka kaapit-apit pada pancake.
                          0 1  2  3  4   5   6   7  8  9
                     0 1       2       3       4       5       6       7       8       9
Tuladha :
Tanggal 11 Juni 2013  : t=gl\ ;11;juli;2013;

Tanggal 12 Mei 2013   : t=gl\ ;12;[mI;2013;

Tanggal 31 April 2013 : t=gl\ ;31;Ap]il\ ;2013;

19 Agustus 2013         : ;19;AgusÒus\ ;2013; 
 
27 November 2013      :  27;[no[p+mBe/;2013;




KAPUSTAKAN

Imam Sutardjo. 2008. Kawruh Basa saha Kasusastran Jawi. Surakarta : Jurusan Sastra Daerah Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret.
Tim. 1923. Wewaton Panyeratanipun Tembung Jawi mawi Sastra Jawi dalasan Angka. Surakarta : Sriwedari.
















BIODATA PENULIS

Nama                           : Dwi Lestari
Tempat tanggal lahir   : Ngawi, 10 Agustus 1992
Pekerjaan                     : Pelajar / Mahasiswa
Alamat                        : Dusun Soco, RT / RW 06 / 02, Desa Soco, Kec.  Jogorogo, Kab.Ngawi
Riwayat Pendidikan    : SDN SOCO 3, Desa Soco, Kec. Jogorogo, Ngawi
                                      MTsn Paron, Desa Paron, Kec. Paron, Kab. Ngawi
                                      MAN Paron, Desa Paron, Kec. Paron, Kab. Ngawi
  Jurusan Sastra Daerah,   Fakultas Sastra dan Seni Rupa,  
  Universitas Sebelas Maret, Surakarta
Cita-cita                         : Ingin menjadi pendidik, penulis
Motto hidup                   : Hidup sekali, hiduplah dengan berarti

                                                   

1 komentar: